1. دکتری برنامهریزی توسعۀ آموزش عالی. دانشیار مؤسسۀ پژوهش و برنامهریزی آموزش عالی وزارت علوم و تحقیقات و فنّاوری. تهران- ایران
2دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی فرهنگی، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فنّاوری(نویسنده مسئول)/ نشانی: تهران؛ خ پاسداران، گلستان یکم(شهید مؤمن‌نژاد) / نمابر: 88046891 / Email: sadegh_absalan@yahoo.com
چکیده
از زمان طرح موضوع «اسلامی شدن دانشگاه» تاکنون، پژوهشهای زیادی سعی در ایضاح، جستارگشایی، تدقیق مفهومی، و آسیب‌شناسی این موضوع داشته‌اند. تکوین چنین سامان پژوهشی حول موضوع یادشده اگر چه منجر به ظهور یافته‌های جدید شده، اما تنوع و پراکندگی این موضوعات موجب شده نتوان دریافتی علمی از مباحث مطرح شده داشت. هدف: محقق در این پژوهش به بازاندیشی در معانی، مفاهیم، پیش‌فرضها، رویکردها و همۀ آنچه در پژوهشهای انجام شده طی سالهای گذشته به انجام رسیده، پرداخته است. روش: روش مورد استفاده در این پژوهش، فراتحلیل بوده و به شیوۀ کیفی و اسنادی انجام شده است. یافته‌ها: پژوهشهای انجام شده در حوزۀ اسلامیشدن دانشگاه را می‌توان مسامحتاً حول پنج مضمونِ گرایش دانشگاهیان به اسلامیشدن، مفهوم اسلامیشدن، راهکارها و موانع اسلامیشدن، امکان و ضرورت اسلامیشدن و اسلامیشدن، ایدئولوژی و قدرت سامان داد. نتیجه گیری: دانشگاهیان در مجموع با کلّیت اسلامی‌سازی مخالفتی ندارند، اما سیاستها و برنامه‌هایی که برای اسلامی‌کردن دانشگاه ارائه و اجرا شده، با چالشهایی مواجه است. راه برون‌رفت از چالشهای موجود، رسیدن به فهمی مشترک در خصوص موضوع است؛ فهمی که: نقطه‌نظرات همۀ ذی‌نفعان در آن لحاظ شده، با عرف حاکم بر نهادهای علمی بین‌المللی در تعارض نباشد و متناسب با ارزشها و نیازهای جامعۀ اسلامی ایران باشد
- ابی‌زاده، فرهاد (1380)، «بررسی جایگاه سیاسی تشکلهای دانشگاهی و دانشجویی در فرایند اسلامیشدن دانشگاهها از دیدگاه دانشجویان»، دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی.
- عبدالمطلب، عبدالله و جعفریان، مسعود(1381)، «الگوهای رفتاری و مذهبی دانشج.یان در دوران تحصیل»، فصلنامه دانشگاه اسلامی، سال 6، شماره 14.
- آروین، بهاره(1384). بررسی ارتباط میان نهادمند شدن دین و شخصی شدن آن در جامعۀ ایران پس از انقلاب اسلامی با تأکید بر دانشجویان دانشگاه تهران. پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران.
- اخوان کاظمی، بهرام(1383). «راهکارهایی برای اسلامی شدن دانشگاهها». دانشگاه اسلامی، سال هفتم، ش 19-18.
- افتخاری، اصغر(1387). «ارزش و پژوهش؛ مبادی معرفتی و روش تحقق دانشگاه اسلامی». ارزش و دانش: مقدمه‌ای بر دانشگاه اسلامی. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فنّاوری.
- اکبری، رضا و یاسین شکرانی(1387). «تأثیر عوامل غیر معرفتی بر اسلامی شدن دانشگاه». ارزش و دانش: مقدمه‌ای بر دانشگاه اسلامی. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فنّاوری.
- باقری، خسرو(1378). «جستاری در امکان و فرایند تکوین دانش در علوم انسانی بر اساس اندیشۀ اسلامی». مجموعه مقالات دانشگاه، جامعه و فرهنگ اسلامی، جلد دوم. تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی.
- بستان، حسین(1378). «امکان اسلامی شدن علوم انسانی». مجموعه مقالات دانشگاه، جامعه و فرهنگ اسلامی، جلد دوم. تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی.
- بی نام (1380)، «دیدگاه دانشجویان دانشگاه های تهران نسبت به آموزش دینی در دانشگاه»، مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران
- تاجیک، محمدرضا(1383). گفتمان، پادگفتمان و سیاست. تهران: مؤسسه تحقیقات و علوم انسانی.
- توکلی بزاز، جواد(1377). «دو مانع اصلی در مسیر اسلامیشدن دانشگاه». فصلنامه دانشگاه اسلامیمطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی، ش 4.
- حسینی‌زاده، سید محمدعلی(1386). اسلام سیاسی در ایران. تهران: دانشگاه مفید.
- حلیمی جلودار، حبیبالله (1394) جستاریدرمیزانگرایشدانشجویانبهدروسمعارفاسلامیوعوامل موثر بر آن (نمونهموردی: دانشجویاندانشگاهمازندران)، فصلنامه مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی64، سال نوزدهم، شمارة سوم.
- خان‌محمدی، کریم(1385). «بررسی فرایند اسلامی‌کردن دانشگاهها در ایران(با رویکرد سیاستگذاری فرهنگی)». دانشگاه اسلامی، ش 32-31.
- خواجه‌سروی، غلامرضا(1387). «دانشگاه اسلامی به مثابۀ راهبرد فرهنگی جمهوری اسلامی ایران». ارزش و دانش: مقدمه‌ای بر دانشگاه اسلامی. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فنّاوری.
- داوری، محمدعلی و علی سلیمی(1378). «نظام آموزش عالی، دانشگاه اسلامی و امام خمینی(ره)». دانشگاه اسلامی، ش 4.
- ذاکرصالحی، غلامرضا(1389). تبارشناسی دیدگاهها در زمینۀ دانش اسلامی: نگاهی تاریخی-اجتماعی در علم بومی، علم جهانی: امکان یا امتناع؟. تهران: جهاد دانشگاهی واحد تربیت معلم.
- رجب‌زاده، احمد(1379). دانشگاه، دین و سیاست. تهران: وزارت علوم، تحقیقات و فنّاوری، دفتر برنامهریزی اجتماعی و مطالعات فرهنگی.
- رزاقی سید ابوصالحی، نادر(1378). «اسلامی شدن دانشگاه از دیدگاه امام خمینی». مجموعه مقالات دانشگاه، جامعه و فرهنگ اسلامی، جلد اول. تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی.
- زراعت، عباس(1376). «راههای اسلامی‌کردن دانشگاهها». دانشگاه اسلامی، ش 1.
- سراج‌زاده، سیدحسین و جواهر‌‌‌‌ی، فاطمه(1382). نگرشها و رفتار دانشجویان. وزارت علوم، تحقیقات و فنّاوری، دفتر برنامهریزی اجتماعی و مطالعات فرهنگی.
- سوزنچی، حسین(1387). «ارزش و علم؛ درآمدی بر علوم انسانی اسلامی». ارزش و دانش: مقدمه‌ای بر دانشگاه اسلامی. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فنّاوری.
- قاضی طباطبایی، محمود و ابوعلی ودادهیر(1389). فراتحلیل در پژوهشهای اجتماعی و رفتاری. تهران: جامعه‌شناسان.
- قبادی، خسرو(1378). «دانشگاه اسلامی از رهگذر نزاع، سنّت و تجدد». مجموعه مقالات دانشگاه، جامعه و فرهنگ اسلامی، جلد اول. تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی.
- فراستخواه، مقصود (1388)، «دانشگاه و مسئله اسلامی شدن» در دانشگاه و آموزش عالی؛ منظرهای جهانی و مسئلههای ایرانی، نشر نی.
- فضل‌الهی، سیف اله و زمانی دهیعقوبی، سید رضا(1390)، «راهکارهای اسلامیشدن دانشگاهها و اولویتبندی آنها با رویکردی به دیدگاه استادان دانشگاه آزاد واحد قم»، فصلنامه دانشگاه اسلامی، ش 46.
- کاشانی، مجید(1384). «تحلیل راهکارهای مصوب آموزش عالی برای تحقق فضای اسلامی دانشگاهها». دانشگاه اسلامی، ش 26-25.
- گلکار، سعید (1387)، «دولت و دانشگاه در ایران پس از انقلاب»، پایاننامه دکتری علوم سیاسی، تهران: دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران.
- گودرزی، غلامرضا(1387). «دانشگاه اسلامی در چشم‌انداز آینده». ارزش و دانش: مقدمه‌ای بر دانشگاه اسلامی. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فنّاوری.
- مختاری، مریم و همکاران(1390). «امکان گفتمان بومی‌سازی یا اسلامی‌سازی در ساحت جهانی‌شدن دنیای امروز». مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی، سال پانزدهم، ش 4.
- مشکات، عبدالرسول (1395)، از رویکرد دانشافزا تا رویکرد نگرشساز (نگاهی آسیبشناسانه به کتابهای معارف اسلامی و پیشنهاد یک رویکرد راهگشا)، فصلنامه مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی، 66، سال بیستم، شماره اول.
- مرشدی، ابوالفضل(1384). چندگانه شدن زیست‌جهان دانشجویان و نسبت آن با عرفی شدن آنها: مطالعۀ موردی دانشگاه صنعتی امیرکبیر. پایاننامه کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران.
- مطهری‌نژاد، مجید، همایون، محمد هادی و حاتمی، محمدرضا (1394)، درآمدیبرتبارشناسیموانعاسلامیشدندانشگاههادرایرانباتأکید برمقامسیاستگذاریوبرنامهریزی، فصلنامه مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی64، سال نوزدهم، شمارة سوم.
- مصباح یزدی، محمدتقی(1375). «شیوه‌های اسلامی‌کردن دانشگاهها». نشریه دانشکده الهیات و معارف اسلامی مشهد، ش 34-33.
- ملکیان، مصطفی(1378). «تأملاتی چند در باب امکان و ضرورت اسلامیشدن». نقد و نظر، ش 4-3.
- میرسندسی، سید محمد(1383). مطالعۀ میزان و انواع دینداری دانشجویان. پایان‌نامۀ دکتری رشتۀ جامعه‌شناسی. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
- نبوی، عباس (1380)، «مبانی راهبردی و نظری اسلامیشدن دانشگاهها»، تهران، شورای عالی انقلاب فرهنگی.
- نظری، علی‌اشرف و علی حسن‌پور(1391). «فرهنگ، قدرت و معنا در نظام آموزش عالی جمهوری اسلامی ایران». مطالعات ملی، ویژنامه ش 1.
- نیکفر، محمدرضا(1394). «تیره‌ورزی و بهروزی علوم انسانی در ایران». آزادی اندیشه، ش 1.
- هاشم‌زهی، نوروز (1388). اسلامی‌سازی دانشگاه و گرایش دانشگاهیان. تهران: نهاد رهبری.
- هراتی، محمدجواد و سیروس قنبری(1391). «مطالعۀ میزان مطابقت محتوای ارائه شده در درس انقلاب اسلامی ایران با انتظارات دانشجویان(مطالعه دانشجویان دانشگاه همدان)». پژوهشنامه انقلاب اسلامی، سال اول، ش 2.
- Abdulmutallab, Abdullah and Jafarian, Massoud (2002),"Students' Behavioral and Religious Patterns during Education", Islamic Republic of Iran Journal of Medical Sciences, vol. 6, No. 14.
- Abizadeh, Farhad (2001), "The Study of the Political Position of Academic and Student Associations in the Process of Islamicization-Universities from the Perspective of Students", Secretariat of the Supreme Council of the Cultural Revolution.
- Akbari, Reza & Yasin Shokrani (2008).“The Influence of Non-Epistemic Factors on the Islamicization of the University”. In: Value and Knowledge: Introduction to Islamic University. Tehran: Research Institute for Cultural and Social Studies, Ministry of Science, Research and Technology.
- Akhavan Kazemi, Bahram (2004).“Strategies for the Islamization of Universities”.Islamic University Quarterly, Seventh Year, No.18-19.
- Arvin, Bahareh (2005).A Survey on the Relationship between the Institutionalization of Religion and its Personalization in the Iranian Society after the Islamic Revolution, with an Emphasis on the Students of the University of Tehran. A Master's Thesis of the Faculty of Social Sciences of Tehran University.
- Bagherabadi, Faramarz (1997).“Practical Methods of Islamicization of Universities”.Islamic University Quarterly, No. 2.
- Bagheri, Khosrow (1999).“An Investigation into the Possibility and Process of the Evolution of Knowledge in the Humanities Based on Islamic Thought”. In: Collections of University, Society and Islamic Culture, Volume II. Tehran: Ministry of Culture and Higher Education.
- Benam, (1380), "The Viewpoint of Tehran University Students on Religious Education at the University", Center for Thought Assessment of Iranian Students
- Bostan, Hossein (1999).“The Possibility of Islamicization of the Humanities”. In: Proceedings of the University, Society and Islamic Culture, Volume II. Tehran: Ministry of Culture and Higher Education.
- Davari, Mohammad Ali & Ali Salimi (1999).“Educational System, Islamic University and Imam Khomeini (RA)”.Islamic University Quarterly, No. 4.
- Eftekhari, Asghar (2008).“Value and Research; Epistemological Foundations and Methods of Islamic University's Excellence”. In: Value and Knowledge: Introduction to Islamic University. Tehran: Research Center for Cultural and Social Studies, Ministry of Science, Research and Technology.
- Farsatkhah, Maghsood (2009), "University and the issue of Islamization" in university and higher education; Global perspectives and Iranian issues, publication.
- Fazlolahi, Seifollah and Zamani Dehighoubi, Seyyed Reza (2011), "Strategies for Islamicization of Universities and Their Prioritization with a Viewpoint by Professors of the Azad University of Qom", Islamic Republic of Iran Journal, vol. 46.
- Ghazi Tabatabai, Mahmoud & Abu Ali Vedadhayer (2010).Meta-Analysis in Social and Behavioral Research. Tehran: Sociologists' Publication.
- Ghobadi, Khosrow (1999).“Islamic University through Quarrels, Tradition and Modernity”.In: Collection of Articles of University, Community and Islamic Culture, Volume 1. Ministry of Culture and Higher Education.
- Golkar, Saeed (2008), "State and University in Iran after the Revolution", Ph.D. in Political Science, Tehran: Faculty of Law and Political Science, University of Tehran.
- Goudarzi, Gholamreza (2008).“Islamic University in the Future”. In: Value and Knowledge: Introduction to Islamic University. Tehran: Research Center for Cultural and Social Studies, Ministry of Science, Research and Technology.
- Halimi Jaldar, Habibullah (1394), an Investigation into the Rate of Students' Attitudes toward Islamic Education Courses and Its Effective Factors (Case Study: Students of Mazandaran University), Epistemological Studies Quarterly in Islamic University 64, 19th, No.3.
- Harati, Mohammad Jawad & Sirus Ghanbari (2012).Studying the Content of the Content Provided in the Islamic Revolutionary Lesson of Iran with Student Expectations (Hamedan University Students Study). Islamic Revolutionary Journal of Iran, Year 1, Issue 2.
- Hashim Zehi, Nowruz (2009).Islamicization of University and Academic Orientation.Tehran: Leadership Institution.
- Hosseini Zadeh, Seyyed Mohammad Ali (2007). Political Islam in Iran. Tehran: Mofid University Press.
- Kashani, Majid (2005). “An Analysis of Approved Educational Approaches for the Realization of the Islamic Space of Universities”.Islamic Republic of Iran Quarterly, No. 25-26.
- Khajeh Sarvi, Gholamreza (2008).“Islamic University as a Cultural Strategy of the Islamic Republic of Iran”. In: Value and Knowledge: Introduction to Islamic University. Tehran: Research Institute for Cultural and Social Studies, Ministry of Science, Research and Technology.
- Khan Mohammadi, Karim (2006).“A Survey on the Islamicization Process of Universities in Iran (Cultural Policy Approach)”. Islamic University Journal, No. 31-32.
- Majidi, Mohammad Reza and Fatehi, Abolghasem (2006), "Assessment of Students' Attitudes toward Curriculum Planning in Islamic Education"Quarterly Journal of Research and Planning in Higher Education, Year 12, No.3.
- Malekian, Mostafa (1999).“A Few Reflections on the Possibility and Need for Islamicization”.Journal of Review, No.3-4.
- MesbaheYazidi, Mohammad Taghi (1996).“Methods of Islamicization of Universities”.Journal of the School of Theology and Theology of Mashhad, No. 33-34.
- Meshkat, Abdul Rasul (1395), From Student Approach to Attitudes Approach (A Scientologic Look to Islamic Education Books and a Proposed Approach), Journal of Cognitive Studies at Islamic University, 66, 20th, No. 1.
- Mir Sondesi, Seyed Mohammad (2004).Studying the Degrees and Types of Religiousness of Students. PhD Thesis of Tarbiat Modares University, Sociology.
- Mojab, Shahrzad (1991). The State and University: The ''Islamic Cultural Revolution'' in the Institutions of Higher Education of Iran, 1980-1987. Phd Thesis. University of Illinois.
- Mokhtari, Maryam &et al. (2011).“The Possibility of Localization Discourse or Islamisation in the Sphere of Globalization of the World Today”.Quarterly of Knowledge at Islamic University, Fifteen, No. 4.
- Morshedi, Abolfazl (2005).Multiple Universe of Students and their Relationship with their Usualization: A Case Study of Amir Kabir University of Technology. Master's Thesis for Sociology, University of Tehran, Faculty of Social Sciences.
- Motahahinejad, Majid, Homayoun, Mohammad Hadi and Hatami, Mohammad Reza (1394), An Introduction to the Genealogy of Barriers to Islamicization of Universities in Iran with Emphasis on Policy Planning and Planning, Quarterly Epistemological Studies at Islamic University 64, 19th, No 3.
- Nabavi, Abbas (2001), "The Fundamentals of Strategic and Theoretical Islamicization of Universities", Tehran, Supreme Council of the Cultural Revolution.
- Nazari, Ali-Ashraf& Ali Hassanpour (2012).“Culture, Power and Meaning in the Higher Education System of the Islamic Republic of Iran”.Quarterly of National Studies, Second Edition.
- Nikfar, Mohammad Reza (2015).“Darkness and the Behavior of the Humanities in Iran”.Azadi Andishe, No. 1.
- Rajabzadeh, Ahmed (2000).University, Religion and Politics. Ministry of Science, Research and Technology, Office of Social Planning and Cultural Studies.
- Razavi, Reza (2009). “The Cultural Revolution in Iran, with Close Regard to the Universities, and it’s Impact on the Student Movement”. Middle Eastern Studies, 45:1, 1-17, DOI: 10.1080/00263200802547586.
- Razzaghi Seyyed Abbasalahi, Nader (1999). “Islamization of the University in Imam Khomeini's View”. In: Collection of Articles of University, Society and Islamic Culture, Volume 1. Ministry of Culture and Higher Education.
- Sakurai, Keiko (2004). “University Entrance Examination and the Making of an Islamic Society in Iran: A Study of the Post-Revolutionary Iranian Approach to Konkur”. Iranin Studies, Vol. 37, No. 3.
- Serajzadeh, Seyyed Hossein & Fatemeh Javaheri (2003).Attitudes and Attitudes of Students. Ministry of Science, Research and Technology, Office of Social Planning and Cultural Studies.
- Suzanchi, Hussein (2008). Value and Knowledge: Introduction to Islamic University. Tehran: Research Institute for Cultural and Social Studies, Ministry of Science, Research and Technology.
- Tajik, Mohammad Reza (2004).Discourse, Anthropology and Politics. Tehran: Institute for Research and Human Sciences.
- Tavakoli Bazzaz, Javad (1998).“Two Main Obstacles in the Path of Islamicization of the University”.Quarterly Epistemological Studies at Islamic University, No. 4.
- Zaker-Salehi, Gholam Reza (2010).Geneology of Perspectives on Islamic Knowledge: A Historical-Social Perspective; In Native Science, World Science: Opportunity or Refusal?. Tehran: University Jihad Teacher Training Unit
- Zeraat, Abbas (1997).“Ways to Islamicize Universities”.Islamic University Quarterly, No. 1.
ابتدای صفحه