نسبت هنر و دین: تأملی بر دیدگاههای مسیحیت، روشنگری و اسلام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای فلسفۀ تعلیم و تربیت، دانشیار گروه فلسفۀ تعلیم و تربیت، دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه خوارزمی. تهران، ایران

2 دکترای فلسفۀ تعلیم و تربیت، دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه خوارزمی. تهران، ایران.

چکیده

هدف: پژوهش حاضر با هدف تبیین و تحلیل نسبت هنر و دین بر اساس دیدگاههای مسیحیت، روشنگری(کانت) و دین اسلام انجام شد. روش: روش پژوهش، توصیفی و تحلیلی، استنتاج قیاسی و مقایسه‌ای است. به همین منظور، نخست دیدگاههای مسیحیت و دورۀ روشنگری با نظر به دیدگاه کانت پیرامون نسبت هنر و دین تبیین و تحلیل، سپس نسبت هنر و دین در چشم‌انداز زیباشناسی اسلامی به عنوان نظریۀ بدیل معرفی شده است. سؤال اصلی پژوهش این است که هنر و دین در دیدگاه مسیحت، دیدگاه روشنگری کانت و دیدگاه اسلامی چه نسبتی با یکدیگر دارند. یافته‌ها: دین اسلام به طور متفاوت و منسجم در مقایسه با دو دیدگاه رقیب، به نسبت هنر و دین پرداخته و از منظر زیبایی‌شناسی هنر و دین را بر مبانی توحیدی استوار ساخته است. نتیجه‌گیری: نتایج پژوهش ضمن بازنمود چنین تحلیلهایی نشان داد که در رویکرد مسیحی، جداییِ بین هنر و دین را با عنوان «انحصارگراییِ هنر» می‌توان تصور کرد. دیدگاه روشنگری، به ویژه دیدگاه کانت، ارزش هنر را در لذت حاصل از آن می‌داند و تنها ارتباط دین و هنر، در دین اخلاقی قابل توجه است. در زیبایی‌شناسی اسلامی، هنر در هیچ شرایطی مستقل از دین نیست. در رویکرد مسیحی، استقلال هنر از سایر قلمروهای علمی، به وضوح دیده می‌شود. اما در رویکرد اسلامی، هنر با توحید الهی و آموزه‌های قرآن گره خورده است. بر همین اساس، نظریۀ زیبایی‌شناسی اسلامی منسجم بوده و به عنوان یک نظریۀ بدیل بر دو نظریۀ دیگر دقیق‌تر است.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  • قرآن مجید. ترجمۀ الهی قمشه‌ای.
  • آقازاده، احمد(1395). آموزش و پرورش تطبیقی. تهران: سمت.
  • اسماعیلی، رفیع‌الدین(1394). «بررسی رابطۀ هنر و دین از منظر سید حسین نصر و سید مرتضی آوینی». معرفت فرهنگی اجتماعی، ش 2: 132-109.
  • اعوانی، غلامرض(1366). «هنر تجلّی الهی در آیینه خیال». فصلنامه هنر، ش 13: 15-5.
  • بختیاریان، مریم(1398). «همبستگی ذوق و نبوغ از نظر کانت در تجربۀ زیباشناختی با رهیافتی فرم‌محور». متافیزیک، ش 27: 94-79.
  • شورت، سی.(1392). روش‌شناسی مطالعات برنامۀ درسی. ترجمۀ مهرمحمدی و همکاران. تهران: سمت.
  • جعفری، محمدتقی(1378). زیبایی و هنر از دیدگاه اسلام. تهران: مؤسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری.
  • جنسن، ه.و.(1379). تاریخ و فلسفۀ هنر. ترجمۀ شهره شریفی. تهران: فرایند.
  • جوادی آملی، عبدالله(1385). سروش هدایت. قم: اسراء.
  • جوادی آملی، عبدالله(1387). سروش هدایت. قم: اسراء، چ دوم.
  • حنایی کاشانی، محمدسعید(1388). «رویکردهای هرمنوتیکی به هنر اسلامی». جستارهایی در چیستی هنر اسلامی(مجموعه مقالات). تهران: مؤسسه نشر آثار هنری.
  • خادمی، حمیدرضا و مسعود مسعودیان(1394). «هنر دینی از منظر علامه جوادی آملی». حکمت اسرا، سال ششم: 24-5.
  • خندقی، جواد و امین موسوی گیلانی(1394). «نقد دیدگاه سنّت‌گرایان در باب هنر سنّتی، هنر مقدس و هنر دینی». معرفت ادیان، ش 3: 128-107.
  • رشاد، علی‌اکبر(1383). فلسفۀ دین. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  • رشاد، علی‌اکبر(1394). «ماهیت هنر و نسبت و مناسبات آن با فطرت و دین». قبسات، سال بیستم: 19-5.
  • رورتی ریچارد(1384). فلسفه و امید اجتماعی. ترجمه محمد آذرنگ. تهران: نی.
  • کانت، امانوئل(1381). دین در محدودۀ عقل تنها. ترجمۀ منوچهر صانعی دره‌بیدی. تهران: نقش و نگار.
  • کانت، امانوئل(1377). نقد قوۀ حکم. ترجمۀ عبدالکریم رشیدیان. تهران: نى.
  • گامبریج، ارنست(1385). تحولات ذوق هنری در غرب(گرایش به اصول هنرهای آغازین). ترجمه محمدتقی فرامرزی. تهران: دانشگاه ملی.
  • مجتهدی، کریم(1393). «تفاوت امر زیبا و امر والا». پژوهشگاه مطالعات علوم انسانی. قابل دسترس در: http://www.ihcs.ac.ir/fa/news
  • محمودی، ابوالفضل و پریا الیاسی(1388). «رویکردهای دینی به هنر مقدس». فلسفۀ دین، ش 4: 158-139.
  • مددپور، محمد(1386). حکمت معنوی و ساحت هنر. تهران: مؤسسۀ فرهنگی منادی تربیت.
  • مرزبان، پرویز(1365). خلاصۀ تاریخ هنر. تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
  • مطهری، مرتضی(1370). مجموعه آثار (ج 3). تهران: صدرا.
  • ناس، جان(1354). تاریخ جامع ادیان. ترجمۀ علی‌اصغر حکمت. تهران: دانشگاه تهران.
  • نصر، سید حسین(1385). در جست و جوی امر قدسی: گفت و گوی رامین جهانبگلو با سید حسن نصر. ترجمه سید مصطفی شهرآیینی. تهران: نی.
  • نقی‌زاده، محمد(1387). مبانی هنر دینی در فرهنگ اسلامی، ج 1. تهران: دفتر فرهنگ اسلامی.
  • نواب، سید محمدحسین(1397). «تحلیل امکان تقرّب هنر به مفاهیم دینی». مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی، ش 1: 52-41.
  • نوروزی‌طلب، علیرضا(1395). «معرفی و تحلیل هنر بیزانس». هنر و تمدن شرق، ش 11: 8-3.
  • The Holy Quran. Translated by Elahei Ghomshei.
  • Aghazadeh, Ahmad (2016). Comparative Education. Tehran: Samt.
  • Akkach, S. (2019). Science, Religion and Art in Islam. Australia. University of Adelaide Press.
  • Al-Faruqi, I.R. (1995). Al-Tawhid: its Implications for Thought and Life. Herndon: International Institute of Islamic Thought.
  • Awani, Gholamreza (1986). “The Art of Divine Manifestation in the Mirror of Imagination”. Art Quarterly, Vol. 13: 5-15.
  • Bakhtiari, Maryam (2019). “Correlation of taste and genius according to Kant in aesthetic experience with a form-oriented approach”. Journal of Metaphysics, Vol. 27: 79-94.
  • Baumgarten, A.G. (1961). Hildesheim. Georg Olms Verlagsbuch handlung: New York.
  • Begbie, J. (1991). Voicing Creation’s Praise: Towards a Theology of the Arts. Edinburgh: T&T Clark.
  • Bowers, F. (1987). “Arts, Crafts, and Religion”. Encyclopaedia of Religion. Mircea Eliade (ed.). Vol.1. New York.
  • Cappadona, D.A. (1996). “Religion and Art”. The Dictionary of Art. Jane Turner (ed.). Vol. 26. New York.
  • Choudhury, M.A. (1993). “A Critical Examination of the Concept of Islamization of Knowledge in Contemporary Times”. Muslim Educational Quarterly, 10(4): 3-34.
  • Costello, D. (2013). Kant and the Problem of Strong Non-Perceptual Art. The British Journal of Aesthetics, Vol. 53, Issue 3: 277-297.
  • Gambridge, Ernest (2006). Developments in artistic taste in the West (tendency to the principles of early art). Translated by Mohammad Taghi Faramarzi. Tehran: National University Press.
  • Gaudium, S. (1965). Pastoral constitution on the church in the Modern World. Promulgated by His Holiness, Popepaul VI On December 7.
  • Greenberg, C. (1940). Towards a Newer Laocoon, Art in Theory”. Charles Harrison & Paul Wood (ed.). Oxford: Blackwell Publishers, P. 60-70.
  • Hanaei Kashani, Mohammad Saeed (2009). “Hermeneutic Approaches to Islamic Art”. Essays on what is Islamic Art (Collection of Articles). Tehran: Art Publishing Institute.
  • Hume, D. (2008). “Of the Standard of Taste”. In: Aesthetics: A Comprehensive Anthology. Edited by Steven Cahn and Meskin, 103-112. Malden: Blackwell.
  • Illman, R. & B.K. Uggla (2016). “Art approaching science and religion”. Editoral, Vol. 6, No. 2: 1-3.
  • Ismaili, Rafiuddin (2015). “A Study of the Relationship between Art and Religion from the Perspective of Seyyed Hossein Nasr and Seyyed Morteza Avini”. Journal of Socio-Cultural Knowledge, Vol. 2: 109-132.
  • Jafari, Mohammad Taghi (1999). Beauty and Art from the Perspective of Islam. Tehran: Allameh Jafari Publishing House.
  • Javadi Amoli, Abdullah (2006). Soroush Hedayat. Qom: Esra.
  • Javadi Amoli, Abdullah (2008). Soroush Hedayat. Edition 2, Qom: Esra.
  • Jensen, H.V. (2000). History and Philosophy of Art. Translated by Shohreh Sharifi. Tehran: Faraand Publications.
  • Kant Immanuel (1998). Critique of the power of judgment. Translated by Abdolkarim Rashidian. Tehran: Ney Publishing.
  • Kant, I. (1988). Religion within Boundaries of mere reason. TR and ed. Allen Wood. London: Cambridge university press.
  • Kant, Immanuel (2002). Religion within the limits of reason alone. Translated by Manouchehr Sanei Darreh Bidi. Tehran: Naghsh & Negar.
  • Khademi, Hamidreza & Massoud Masoudian (2015). “Religious art from the perspective of Allameh Javadi Amoli”. Hekmat Esra, Q. 6: 5-24.
  • Khandaghi, Javad & Amin Mousavi Gilani (2015). “Critique of the traditionalists' views on traditional art, sacred art and religious art”. Journal of Religious Knowledge, Vol. 3: 107-128.
  • Leuba, J.H. (2020). Art and Religion. International of Ethics. Chicago: Universitu of Chicago press Terma and Conditions.
  • Lyotard, J.F (1988). The postmodern condition. University of Minusota Press. New York.
  • Madadpour, Mohammad (2007). Spiritual Wisdom and the Field of Art. Tehran: Manadi Tarbiat Cultural Institute.
  • Mahmoudi, Abolfazl & Pariya Eliassy (2009). “Religious approaches to sacred art”. Journal of Philosophy of Religion, Vol. 4: 139-158.
  • Marzban, Parviz (1986). Summary of Art History. Tehran: Islamic Revolution Publishing and Education Organization.
  • Matherne, S. (2014). “Kant and the Art of Schematism”. Kantian Review Published online by Cambridge University Press. 2: 181-205.
  • Motahari, Morteza (1991). Collection of works (Vol. 3). Tehran: Sadra Publications.
  • Mujtahedi, Karim (2014). “The difference between the beautiful and the sublime”. Research and Humanities Studies site. Available at: http://www.ihcs.ac.ir/fa/news
  • Naghizadeh, Mohammad (2008). Fundamentals of Religious Art in Islamic Culture, Vol. 1. Tehran: Islamic Culture Office.
  • Nas, John (1975). Comprehensive history of religions. Translated by Ali Asghar Hekmat. Tehran: University of Tehran.
  • Nasr, Seyed Hossein (2006). In Search of the Holy: Ramin Jahanbegloo's Interview with Seyyed Hassan Nasr. Tehran: Ney Pub.
  • Nawab, Seyed Mohammad Hussein (2018). “Analyzing the Possibility of Approaching Art to Religious Concepts”. Quarterly Journal of Epistemological Studies in Islamic University, Vol. 1: 41-52.
  • Noroozitalab, Ali Reza (2016). “Introduction and analysis of Byzantine art”. Oriental Art and Civilization Quarterly, Vol. 11: 3-8.
  • Palmquist, S.R. (2019). “Does Tillich Have a Hidden Debt to Kant”. Journal of Philosophical Theological Research, 21(81): 73-88. doi:10.22091/jptr.2019.4191.2093
  • Rashad, Ali Akbar (2004). Philosophy of Religion. Tehran: Institute of Islamic Culture and Thought.
  • Rashad, Ali Akbar (2015). “The nature of art and its relation with nature and religion”. Ghabsat Magazine, 20th year: 5-19.
  • Rookmaaker, H.R (2002). Sketch for an Aesthetic Theory based on the Philosophy of the Cosmonomic Idea. P. 24-79.
  • Rookmaaker, H.R. (1970). Modern art and the death of a culture. London: Intervarsity press. P. 222-228.
  • Rorty, Richard (2005). Philosophy and social hope. Translated by Mohammad Azarang. Tehran: Ney Publishing.
  • Rosen, A. (2015). Art and Religion in the 50 st century. London Thames & Hudson.
  • Short, C. (2013). Methodology of Curriculum Studies. Translated by Mehr Mohammadi et al. Tehran: Samt.
  • Tillich, P. (1972). A History of Christian Thought from Its Judaic and Hellenistic Originsto Existentialism (C.E. Braaten, Ed.). Simon and Schuster.
  • Tillich, P. (1989). “Philosophical Background of my Theology”. Chapter 11. In: P. Tillich. Philosophical Writings (G. Wenz, Ed.). P. 411-201. De Gruyter.
  • Tillich, P. (1996). The Irrelevance and Relevance of the Christian Message (D. Foster, Ed.). Wipf and
  • Van der Leeuw, G. (1963). The Sacred and The Profane Beauty, The Holy in Art. Translated by David E. Green. New York.
  • Wanger, R. (1897). “Religion and Art”. Translated by William Ashton Ellis. Vol. 6. Sämtliche Schriften und Dichtungen, Vol. X: 211-252.
  • Wenzel, Ch.H. (2005). An Introduction to Kant’s Aesthetics: Core Concepts and Problems. Publisher: Wiley-Blackwell

  

فایل ها

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار