بازجستی در ملاکهای بنیادین شریعت در قانونگذاری(مذاق شریعت) با رویکردی بر سیرۀ رضوی و آرای مقام معظم رهبری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای فقه و مبانی حقوق اسلامی. استادیار دانشکده علوم انسانی دانشگاه بزرگمهر قائنات.

2 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

هدف: مذاق شریعت که مراد از آن سبک و سیاق شارع در جعل احکام است و ملاکهای بنیادین شریعت را در امر تشریع و جعل قوانین در بر می‌گیرد، از جمله اموری است که برای استنباط و ارزیابی احکام، مورد توجه فقیهان قرار گرفته است. هدف از جستار حاضر، تبیین مصادیق مذاق شریعت و ایضاح ملاکهای بنیادین شرعی در امر قانونگذاری با رویکردی بر سیرۀ امام رضا(ع) و آرا و سخنان مقام معظم رهبری بود. روش: این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی و با مراجعه به منابع کتابخانهای انجام شده است. یافته‌ها: قطعی‌ترین اصولی که از سوی شارع در جعل احکام در نظر گرفته شده است، عبارتند از: 1. رعایت مصلحت؛ 2. عقلایی بودن؛ 3. عادلانه بودن؛ 4. رعایت تسهیل و آسان‌گیری؛ 5. عدم تحریک عواطف و جلوگیری از نزاع. نتیجه‌گیری: از بررسی روایات امام رضا(ع) و سیرۀ عملی ایشان دریافتیم که ایشان در احادیث متعددی به مصادیق مذاق شریعت اشاره کرده و همواره سعی در اقدام بر اساس سبک و سیاق مورد پذیرش شارع داشته‌اند. با امعان نظر در بیانات مقام معظم رهبری نیز دریافتیم که مذاق شریعت در اندیشۀ ایشان از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است؛ به گونه‌ای که هر یک از ملاکهای ذکرشده، در دفعات متعدد در سخنرانی‌ها و استفتائات ایشان نمود پیدا کرده و در حوزه‌های گوناگون مورد توجه ایشان واقع شده است.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  • ابن بابویه، محمد بن على(1378 ق). عیون أخبار الرضا. تهران: [بی‌نا].
  • ابن منظور، محمد بن مکرم(1414 ق). لسان العرب. بیروت: دارالفکر.
  • اربلى، على‏بن عیسى(بی‌تا). کشف‏الغمه. بیروت: دارالاضواء.
  • اردبیلى، احمد بن محمد(1403 ق). مجمع الفائده و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
  • انصارى، مرتضى(1428 ق). فرائد الأصول. قم: مجمع الفکر الاسلامی.
  • بدری، تحسین(1428 ق). معجم مفردات اصول الفقه المقارن. تهران: المشرق.
  • پاکتچی، احمد(1393). «اندیشۀ سیاسی در تعالیم امام رضا(ع)». مقالات فرهنگی راسخون.
  • پاینده، ابوالقاسم(1382). نهج‌الفصاحه. تهران: دنیای دانش.
  • تمیمى، عبدالواحد بن محمد(1366). تصنیف غررالحکم و درر الکلم. قم: دفتر تبلیغات.
  • جوهرى، اسماعیل بن حماد(1410 ق). الصحاح. بیروت.
  • حکمت‌نیا، محمود(1385). «مذاق شریعت». فقه و حقوق، سال سوم.
  • حلى، ابن ادریس محمد بن منصور(1410 ق). السرائر. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
  • حلى، جمال‌الدین احمد بن محمد اسدى(1407 ق). عده الداعی و نجاح الساعی. بیروت: دارالکتاب العربی.
  • راغب اصفهانى، حسین بن محمد(1412 ق). مفردات ألفاظ القرآن. لبنان: دارالعلم.
  • راوندى، سعید بن عبداللّه قطب‌الدین(1409 ق). الخرائج و الجرائح. قم: مؤسسۀ امام مهدى.
  • سبحانى، جعفر(بی‌تا). سلسله المسائل الفقهیه. قم: [بی‌نا].
  • شهید اول، محمد بن مکى(بی‌تا). القواعد و الفوائد. قم: کتابفروشى مفید.
  • شهید اول، محمد بن مکى(1419 ق). ذکرى الشیعه فی أحکام الشریعه. قم: آل البیت.
  • شهید ثانى، زین‌الدین بن على(1410 ق). الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه. قم: کتابفروشى داورى.
  • صدر، محمدباقر(1418 ق). دروس فی علم الاصول. قم: نشر اسلامی.
  • صنقور، محمد(1428 ق). المعجم الأصولى. قم: منشورات الطیار.
  • طباطبایی، سید محمدحسین(1417 ق). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  • طریحى، فخرالدین(1416 ق). مجمع‌البحرین. تهران: کتابفروشى مرتضوى.
  • عاملى، محمد بن حسن حر(1409 ق). وسائل الشیعه. قم: آل البیت.
  • علامه حلى، حسن بن یوسف(1414 ق). تذکره الفقهاء. قم: آل البیت.
  • علامه حلى، حسن بن یوسف(1413 ق). مختلف الشیعه فی أحکام الشریعه. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
  • علیشاهی، ابوالفضل(1390). مفهوم و حجیت مذاق شریعت در فرایند استنباط احکام فقهی. قم: بوستان کتاب.
  • فیومى، احمد بن محمد(بی‌تا). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی. قم: منشورات دارالرضی.
  • کاشف‌الغطاء، محمدحسین بن على(بی‌تا). مبادئ الإیمان. [بی‌جا]: مؤسسه کاشف الغطاء.
  • کاظمی، جواد بن سعد اسدى(بی‌تا). مسالک الأفهام إلى آیات الأحکام. [بی‌جا]: [بی‌نا].
  • کریم‌زاده، رحمت‌الله(1397). «بن‌مایۀ عدالت در کلام امام رضا(ع)». فرهنگ رضوی، سال ششم، ش 22.
  • کلینى، ابوجعفر محمد بن یعقوب(1407 ق). الکافی. تهران: دارالکتب الإسلامیه.
  • مجلسى، محمدباقر(1403 ق). بحار الأنوار. بیروت: [بی‌نا].
  • محقق خوانسارى، آقا حسین بن محمد(بی‌تا). مشارق الشموس فی شرح الدروس. [بی‌جا]: [بی‌نا].
  • مرکز اطلاعات و مدارک اسلامى(1389). فرهنگ‌نامه اصول فقه. قم: [بی‌نا].
  • مصطفوى، حسن(1402 ق). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. تهران: مرکز الکتاب للترجمه و النشر.
  • مطهری، مرتضی(1403 ق). مبانی اقتصاد اسلامی. تهران: حکمت.
  • مطهرى، مرتضى(بی‌تا). مجموعه آثار(فقه و حقوق). قم: [بی‌نا].
  • مظفر، محمدرضا(1370). اصول الفقه. قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیه.
  • مکارم شیرازى، ناصر(1374). تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب الإسلامیه.
  • مکارم شیرازى، ناصر(1427 ق). دائره‌المعارف فقه مقارن. قم: مدرسه امام على.
  • مکارم شیرازى، ناصر(بی‌تا). ربا و بانکدارى اسلامى. قم: [بی‌نا].
  • نجفى، محمدحسن(1404 ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  • نورى، میرزا حسین محدث(1408 ق). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل. بیروت: آل البیت.

واسطى زبیدى، محب‌الدین(1414 ق). تاج العروس من جواهر القاموس. بیروت: دارالفکر.

  • Alishahi, A. (2011). The concept and authority of the taste of Sharia in the process of deriving jurisprudential rules. Qom: Book Garden.
  • Allama Helli, H. (1992). Mokhtalif al-Shia' fi Ahkam al-Sharia. Qom: Islamic Publications Office.
  • Allama Helli, H. (1993). Tazkerat al-Foqhaha. Qom: Al-Bayt Foundation.
  • Ameli, M. (1988). Wasa'il al-Shia. Qom: Al-Bayt Foundation.
  • Ansari, M. (2007). Faraid Al-Osul. Qom: Islamic Thought Association.
  • Arbeli (No Date). Kashf al-Ghamma. Beirut: Dar al-Azwa.
  • Ardabili, A. (1983). Majma 'al-Fa'ida wa al-Burhan. Qom: Islamic Publications Office.
  • Badri, T. (1428 AH). Dictionary of the contents of the principles of comparative jurisprudence. Tehran:
  • Fayumi, A. (No Date). Al-Misbah Al-Munir fi Gharib Al-Sharh Al-Kabir. Qom: Dar Al-Razi Publications.
  • Hekmatnia, M. (2006). “Mazāq Sharia”. Quarterly Journal of Jurisprudence and Law, third year.
  • Helli, Ibn Edris (1989). Al-Sarair. Qom: Islamic Publications Office.
  • Helli, J. (1986). Ada al-Da'i wa Najah al-Sa'i. Beirut: Dar al-Kitab al-Arabi.
  • Ibn Babawiyyah, M. (1958). Ayoun Akhbar al-Reza. Tehran.
  • Ibn Manzoor, M. (1993). Lisan Al-Arab. Beirut: Dar al-Fikr.
  • Islamic Information and Documentation Center (2010). Dictionary of Principles of Jurisprudence. Qom.
  • Johari, I. (1989). Al-Sahah. Beirut.
  • Karimzadeh, R. (2018). “The Basis of Justice in the Theology of Imam Reza (AS)”. Razavi Culture, Year 6, No. 22.
  • Kashif Al-Ghatta, M. (No Date). The Principles of Faith. Kashif Al-Ghatta Foundation.
  • Kazemi, J. (No Date). The path of understanding to the verses of the rulings.
  • Kolini, M. (1986). Al-Kafi. Tehran: Islamic Bookstore.
  • Majlisi, M. (1982). Behar Al-Anwar. Beirut.
  • Makarem Shirazi, N. (2006). Encyclopedia of Contemporary Jurisprudence. Qom: Imam Ali School Publications.
  • Makarem Shirazi, N. (1995). Tafsir Nemouneh. Tehran: dar al-Kitab al-Islamiyya.
  • Makarem Shirazi, N. (No Date). Usury and Islamic Banking. Qom.
  • Mohaqeq Khansari, H. (No Date). Mashreq al-Shams fi Sharh al-Durus.
  • Motahari, M. (1982). Fundamentals of Islamic Economics. Tehran: Hekmat Publications.
  • Motahari, M. (No Date). Jurisprudence and law. Qom.
  • Mustafawi, H. (1981). Research in the words of the Holy Quran. Tehran: the center of the book for translation and publication.
  • Muzaffar, M. (1991). Principles of Jurisprudence. Qom: Seminary Islamic Propaganda Office Publishing Center.
  • Najafi, M. (1983). Jawahar al-Kalam fi Sharh Sharia al-Islam. Beirut: Dar Al-Ihyaa Al-Tarath Al-Arabi.
  • Nouri, M. Muhaddith (1987). Mustadrak al-Wasa'il wa Mustanbat al-Masa'il. Beirut: Al-Bayt Foundation.
  • Paktachi, A. (2014). “Political Thought in the Teachings of Imam Reza(AS)”. Raskhoon Cultural Articles.
  • Payende, A. (2003). Nahj al-Fasaha. Tehran: the world of knowledge.
  • Ragheb Isfahani, H. (1991). Al-Mufradat fi Gharib al-Quran. Lebanon: Dar al-Alam.
  • Ravandi, Q. (1988). Al-Kharaij wa Al-Jaraih. Qom: Imam Mahdi Institute.
  • Sadr, M. (1987). Lessons in the Knowledge of Principles. Qom: Islamic Publishing Institute.
  • Sanqur, M. (2007). The Dictionary of Principles. Qom: Al-Tayyar Publications.
  • Shahid Aval, M. (No Date). Rules and Benefits. Qom: Mufid Bookstore.
  • Shahid Aval, M. (1998). The memory of the Shiites in the provisions. Qom: Al-Bayt Foundation.
  • Shahid Thani, Z. (1989). Al-Rawdah Al-Bahiyya. Qom: Davari Bookstore.
  • Sobhani, J. (No Date). Series of Jurisprudential Issues. Qom.
  • Tabatabai, S.M.H. (1996). Al-Mizan Fi Tafsir Al-Quran. Qom: Islamic Publications Office.
  • Tamimi, A. (1987). Tasnif Gharr al-Hakam wa Darr al-Kalam. Qom: Daftar Tablighat.
  • Toreihi, F. (1995). Bahrain Assembly. Tehran: Mortazavi Bookstore.
  • Wasiti Zubaydi, M. (1993). Taj Al-Arous. Beirut: Dar al-Fikr.

فایل ها

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار